ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 9، آذر 1399 ، شماره پی در پی 55

تکرار مضمون و اندیشه و دلایل آن در غزلیات سعدی

صفحه (121 - 141)
علی اکبر کمالی نهاد (نویسنده مسئول)، مهدی دهرامی
تاریخ دریافت مقاله : دی 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1399

چکیده

مضامین و محتواهای شعری قابلیت تکرار، تطور و بازآفرینی دارند و برخی از آنها در دیوان شاعران مختلف بارها تکرار شده‏اند؛ به‏گونه ای که مخاطب آشنا با شعر، با خواندن اشعار شاعران مختلف یا ابیات و تصاویر شعری یک شاعر خاص، به سمت اشعار دیگری رهنمون میشود و بین آنها وجوه مشترکی مییابد. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به معرفی گونه های مختلف تکرار در شعر و بررسی عوامل تکرار مضمون و اندیشه در غزلیات سعدی پرداخته و نتایج تحلیل نشان داد که سعدی در غزل به دلایل و عوامل مختلفی مثل: تکرارهای برخاسته از سبک عمومی دوره، یکسانی حالات عاطفی، پروراندن و تأکید بر اندیشه ای خاص، تداعی مجدد مضمون به دلیل قافیه و ردیف یکسان، توجه شاعر به شبکه تناسبات مورد پذیرش شاعران و استفاده چندباره از یک منبع و... مضامین و اندیشه ها را تکرار کرده است. او با خلاقیت‌هایی که در بازآفرینی و تغییر مضامین داشته، مانع نشستن غبار ملال بر برخی از موضوع های تکراری خود و گذشتگان شده و یکپارچگی و استمرار اندیشگانی و عاطفی خود را در غزلیات آشکار ساخته است.

کلمات کلیدی
تصویر , تکرار , خلاقیت , غزلیات سعدی , مضمون

• - ادوار شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا(1383)، تهران: سخن.
• - «ارتباط برون‌متنی و درون‌متنی غزلیات سعدی و عمادفقیه کرمانی»، خلیلی جهانتیغ، مریم و مهدی دهرامی(1389)، مجله بوستان ادب، سال دوم، شماره چهارم، پیاپی6، صص97 – 79.
• - «بررسی تأثیر تکرار در فصاحت بوستان»، واعظ، بتول و رقیه کاردل ایلواری(1390)، مجلۀ مطالعات زبانی و بلاغی، سال دوم، پاییز و زمستان، شمارۀ چهارم، صص 156-137.
• - «بررسی تکرارهای زبانی و تکرار تصاویر هنری در غزلیات سعدی»، نسیم¬بهار، علی‌اصغر(1389)، پایان¬نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
• - «تکرار در معانی عاطفی و زبان هنری غزلیات سعدی». بارانی، محمد و علی‌اصغر نسیم‌بهار(1391)، پژوهشنامه ادب غنایی، سال دهم، شماره هجدهم، صص50 – 29.
• - «جلوه‌های شاعرانه قصص اسلامی در شعر سعدی»، یاحقی، جعفر(1377)، ذکر جمیل سعدی، گردآوری کمیسیون ملی یونسکو – ایران، ج 3، چاپ پنجم، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• - حافظ (به سعی سایه)، حافظ، شمس‏الدین محمد(1377)، تصحیح امیرهوشنگ ابتهاج، چاپ هفتم، تهران: کارنامه.
• - دیگرگونه‏خوانی متون گذشته، حسن لی، کاووس( 1388)، چاپ اول، تهران: نشر علمی.
• - دیوان غزلیات، صائب تبریزی، محمدعلی(1387)، به اهتمام محمد قهرمان، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
• - سبک شناسی شعر، شمیسا، سیروس(1382)، چاپ نهم، تهران: فردوس.
• - شاعر آینه‌ها، شفیعی کدکنی، محمدرضا(1371 )، چاپ سوم، تهران: آگه.
• - شعر و هنر، خانلری، پرویز(1346)، چاپ اول، بی‌جا: بی نا.
• - صورخیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا(1387)، چاپ دوازدهم، تهران: آگاه.
• - قلمرو سعدی، دشتی، علی(1354)، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.
• - قند مکرر (تکرار مضمون در آثار سعدی)، قیصری، ابراهیم(1377)، تهران: نشر روزنه.
• - کلیات سبک شناسی، شمیسا، سیروس(1375)، چاپ چهارم، تهران: فردوس.
• - کلیات سعدی، سعدی، مشرف الدین(1373)، تصحیح محمدعلی فروغی، چاپ دوم، تهران: نگاه.
• - «مقایسه افکار متنبّی و سعدی»، انوار، امیرمحمود(1377)، ذکر جمیل سعدی، گردآوری کمیسیون ملی یونسکو – ایران، ج 3، چاپ پنجم، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• - مقدمه حکایت شعر، اسکلتن، رابین، دادبه، علی‏اصغر(1375)، ترجمه مهرانگیز اوحدی، چاپ اول، تهران: میترا.
• - موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا(1373)، چاپ چهارم، تهران: آگاه.
• - «میزان تأثر سعدی از المتنبی»، محقق، مهدی(1377)، ذکر جمیل سعدی، گردآوری کمیسیون ملی یونسکو – ایران، ج 3، چاپ پنجم، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• - نقد ادبی در قرن بیستم، تادیه، ژان ایو(1390)، ترجمه مهشید نونهالی، چاپ دوم، تهران: نیلوفر.
• - «نقش تکرار آوایی در انسجام واژگانی شعر عروضی فارسی»، غلامحسین‌زاده، غلامحسین و حامد نوروزی(1389)، نشریه ادب و زبان دانشگاه شهیدباهنر کرمان، شماره27(پیاپی 24)، صص 45 – 30.
• - هزاره دوم آهوی کوهی، شفیعی کدکنی، محمدرضا(1376)، چاپ اول، تهران: سخن.